“Ödemiş-Birgi’nin Yakılması”(*)
“Emperyalizmin kırbacı Yunan Ordusu’nu vatan topraklarından atmak için, Küçük Menderes Vadisi’ni teri ve kanıyla sulayan halk savaşçılarına şükran ve minnet duygularıyla…”
İlk sayfadabu cümleyle karşılaşacaksınız. Hemen okuyup geçmeyin! Durun! Bekleyin! Bir daha okuyun… Gerçeği çok yalın bir biçimde ifade ediyor. Şimdi diğer sayfalara geçebilirsiniz…
“İzmir Yangını Hakkında Ön Rapor, Örnek Olay: Ödemiş-Birgi’nin Yakılması” başlıklı “tam bir imece ürünü” ÖYKAM yayını ile karşı karşıyayım/z. Öncelikle bu “imece”ye katılanları ve kattıklarını Sayın Engin Berber’den öğrenelim: ”Dış kapağa çıkardığımız daha önce görmediğim siyah-beyaz fotoğraf, öğretmen arkadaşım İlknur Şafak’ın özel arşivinden alınmıştır. Kitabı süsleyen yayımlanmış fotoğrafların karakalem çizimlerini, değerli ressam Numan Kaplangı’nın yardımıyla annem Fatma Berber; bilgisayar ortamında düzenlenip renklendirilmesini Peyzaj Mimarı arkadaşlarım Burcu-Erhan Arslan çifti yaptı. Metnin ulusal sınırları aşmasına aracılık edecek İngilizce çeviri işini eski bir öğrencim ve şimdi meslektaşım olan Alev Balcı ile Amerikalı arkadaşı Erin üstlendi. Sözlü tarih yapabildiğim tek görgü tanığıma ve Birgi’nin yakılmasını büyüklerinden dinleyip anımsayanlara, Aytaç ve Mehmet Poyraz sayesinde ulaşabildim. Özlem-Şükrü Ergun çifti yardımcı olmasaydı, Yunan askerlerinin Birgi’yi gözetlemek için kullandıkları bir kule evin restorasyon öncesi fotoğraflarını göremezdim. Hepsine; çalışmamı bir kitaba dönüştürme önerimi, “Birgi’nin yakılmasını da ekleyelim” önerisiyle geliştirip destekleyen Ödemiş Belediye Başkanı Sayın Bekir Keskin’e; gönderdiği bir not ile Birgi akşamlarının nasıl aydınlatıldığına ışık tutan Birgi Belediye Başkanı Sayın Cumhur Şener’e; ÖYKAM çalışanlarına; “İzmir Yangını Hakkında Ön Rapor” başlığını verdiğim kitabın II. Bölümü’nü oluşturan dizi-röportaja, Sabah-Egeli’de sekiz gün yer ayıran Sayın Ünal Ersözlü ve mesai arkadaşlarıyla baskıda emeği geçen Ödemiş Efe Ofset çalışanlarına teşekkür ederim.”
Önce ürktüm! “İzmir Yangını”nı kimlerin çıkardığını, günümüzde nerelere taşınmak istendiğini az çok biliyordum. “Birgi’nin Yakılması” da nereden çıktı diye sorguladım. 1926 doğumlu rahmetli anneme işgal günlerini sorduğumda yalnızca “Dağlara doğru kaçtık! Gâvur arkamızdan gelemedi!” dediğini anımsıyorum.
Bilimsel ahlâkı hiç elden bırakmaksızın yürütülen çalışma ve araştırmaların ürünü bir yapıt ortaya konmuş. Kılı-kırk yaran bir titizlikle kotarılmış. Salt gerçeği ortaya çıkarıyor. Belgeliyor. Hem de tanıklarıyla. İngilizce basılması da çok doğru ve yerinde bir karar. Sayın Berber’in “bilerek ve isteyerek araştırıp yazdığı” yüksek lisans tez konusuymuş “İzmir Yangını.” Ayrıca, Sayın Berber “akademik yükseltilmeden dışlanmak, bir politik duruşun militanı ilan edilmek” gibi bedelleri ödeyerek gelmiş bugünlere. Daha kapsamlı değerlendirmeler de var. Özellikle “Sonuç Yerine” bölümünde. Dikkatlice okunmayı bekliyor.
Kısaca söylersek; “imece ürünü” bu yapıtla, Kurtuluş Savaşı tarihimize gerçek bir halka daha eklenmiş oluyor.
Sayın Berber, “yaklaşık iki yıldır her Perşembe ve Cuma günü beni ağırlayan Birgi ve güler yüzlü insanlarına olan vefa borcu”nu, “bir nebze de olsa ödemiş” oluyor. Hiç endişelenmesin!
Bu değerli yapıtı, “Edirne’den ötede ses” getirecek bir tarih çalışması olarak görüyorum. Yeter ki, bilim namusuyla yaklaşılsın ve göz ardı edilmesin…
Emeği geçenlerin, katkı sunanların önünde saygıyla eğiliyorum…
__________
(*) Engin Berber, İzmir Yangını Hakkında Ön Rapor, Örnek Olay: Ödemiş-Birgi’nin Yakılması (The Izmir Fire: Preliminary Report, Case Study. The Burning of Odemis-Birgi, Ödemiş: Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi Yayını: 3, 2013.