1930-1933 dünya ekonomik bunalımından diğer kapitalist ülkelerin aksine Sovyetler Birliği, planlı kalkınmaya yönelik devletçi bir ekonomiye sahip oluşu nedeniyle çok az etkilenmişti. Türkiye; henüz sanayileşemediği ve tarım ağırlıklı bir ekonomiye sahip olduğu için, ekonominin geliştirilmesine yönelik arayış içindeydi. Ülkemiz kalkınma hamleleri için uzun dönemi kapsayan planlı ekonomiye geçiş politikaları öne çıktı. Türkiye’de ilk defa plan fikri ile harekete geçildi, 1932 yılında ‘Birinci Beş Yıllık Devlet Yatırım Planı’ hazırlandı. Bu plan ile tarımsal ürünlerin değerlendirilmesi ve devletin yapacağı sanayi yatırımları ortaya konularak, devlet-özel sektör karma ekonomik düzene geçilmesi hedefleniyordu.
Sovyetler Birliği’nin devlet ağırlıklı ekonomik gelişme düzeyi, Türkiye Cumhuriyeti’nin sanayi planlarında Rusya ile işbirliği yapmasına neden oldu. Sovyetler Birliği’nden gelen uzmanlar Türkiye’nin farklı bölgelerine dağılarak, muhtemel yatırım olanaklarını değerlendirdiler. Bir heyet de Ödemiş’e geldi. Planlı ekonomiye geçiş doğrultusunda, Küçükmenderes yöresinde bir fabrika ile değerlendirilecek tarım ürünleri arasında pamuk ve kendir öne çıkıyordu. Küçükmenderes için kendirin işlenmesine yönelik bir fabrika uygun görüldü. Pamuk potansiyeli için Büyükmenderes yöresi daha uygundu. Dokuma fabrikası için Nazilli seçildi.
Küçükmenderes havzasında 80 bin dönüm civarında arazide tamamen kendir ziraatı yapılması durumunda, Ödemiş, Tire ve Bayındır kazaları yıllık 4 ile 5 milyon kiloya yakın kendir elyafı üretilebilecek, bu miktar Ödemiş’te yapılacak fabrikanın ihtiyacını karşılayabilecekti. Her yıl Ödemiş’te tüketilen 40 bin kilo çuval, urgan, kınnap ve kanaviçenin Ödemiş’teki fabrikada üretileceği belirtiliyordu.
11 Ekim 1932 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde yörenin kendir üretimine dikkat çekiliyor, elyafın Ödemiş veya Tire’de bir kurulacak fabrikada değerlendirilmesi ile Ödemiş ekonomisine yıllık iki milyon lira katkı sağlanacağı da vurgulanmaktaydı. 15 Ocak 1934 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde yayınlanan; “Memleketimizde kendir sanayiinin vaziyeti” başlıklı uzun incelemede ise; Ödemiş’in kendir üretimi tekrar gündeme gelmişti: “Kendir mamulâtı çuval ve kanaviçe için harice giden servetimizin memlekette kalması ve bu suretle Ege mıntakası dahilinde urgan, halat, sicim, çuval ve kanaviçenin imali maksadile bir fabrikanin tesisi lüzumu senelerden beri düşünülen ve fakat henüz tatbikatına geçilemiyen mütalealardan biridir.”
Ödemiş Ticaret Odası’nın da desteklediği bu girişim için, Oda’nın 1933 yılı raporunda kendir fabrikasının Ödemiş’e sağlayacağı yararlar sıralanmasına karşın, 1930’larda Ödemiş’te bir fabrika kurmak, başarılamamış bir yatırım olarak kaldı. İlerleyen yıllarda ise ip, urgan ve çuvallar kenevir yerine yeni endüstriyel ürün olan plastik ile üretilmesi ile kendir fabrikası unutuldu. Sonuçta fabrika projesi bir başka kendir üretim havzası olan Kastamonu’ya kaydırılmış, Ödemiş tarımını ileriye taşıyacak büyük boyutlu bir fabrika, ancak 1976 yılında Ödemiş Tekstil Fabrikası ile kurulabilmiştir.
(Yüzde 100 Bülten 38 / 07.03.2021)